Stara Dongola

Nazwa historyczna: Tungul
Nazwa współczesna: Gaddar

  • Nazwa projektu:

    Stara Dongola: Rozwój, Dziedzictwo, Archeologia

    (poprzednio: Polska Misja Archeologiczna w Dongoli
    Polish Archaeological Mission in Old Dongola)

    Logo projektu:

    Strony i media społecznościowe:

  • Typ stanowiska:

    Miasto z cytadelą, nekropole

    Lokalizacja:

    Sudan
    Prowincja Północna
    Starożytna Makuria w Nubii
    Stolica Królestwa Makurii

    Datowanie:

    – okres makurycki (V/VI–XIV wiek n.e.)
    – okres Fundż (Funj), małe królestwo Dongoli (XV–XVIII wiek n.e.)

    Najciekawsze odkrycia:

    – fortyfikacje Cytadeli
    – architektura sakralna, katedry, kościoły (kilkanaście budowli)
    – architektura mieszkalna, pałac króla Ioannesa, domy piętrowe i parterowe
    – Wielki Klasztor Antoniego
    – malowidła ścienne od VI do XIV wieku n.e.
    – pracownie ceramiczne
    – monumentalna budowla reprezentacyjna (sala tronowa królów Makurii?), od 1317 roku funkcjonująca jako meczet
    – krypta arcybiskupa Georgiosa z tekstami greckimi, koptyjskimi i staronubijskimi na ścianach
    – liczne stele nagrobne elit makuryckich, kamienne i terakotowe

Historia badań:

Badane przez misję CAŚ UW w latach:

1964–

Typ badań:
Kierownicy badań:

– Antoni Ostrasz (1964–1966)
– Stefan Jakobielski (1966–2006)
– Włodzimierz Godlewski (2006–2017)
– Artur Obłuski (2018–)

Instytucje współpracujące:

– Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego
– National Corporation for Antiquities and Museums
– Nubian Archaeological Development Organization Qatar-Sudan Archaeological Project (QSAP)

Informacje dodatkowe:

Badania były dofinansowane ze środków Fundacji Forda (konserwacja malowideł z Domu A) oraz przez Qatar-Sudan Archaeological Project no. 10 (Cytadela) i no. 31 (Klasztor).

W 2017 roku na badania w Dongoli został przyznany grant ERC dla dr. Artura Obłuskiego na projekt „UMMA: Urban Metamorphosis of the community of a Medieval African capital city”. W Dongoli realizowane były zadania grantu MNiSW Dialog „ArcheoCDN. Archeologiczne Centrum Doskonałości Naukowej” przyznanego CAŚ UW w 2018 roku.

W 2021 roku rozpoczął się projekt finansowany z grantu NCN PRELUDIUM 19 (2020/37/N/HS3/01400) „Historie odciśnięte w podłogach. Funkcjonowanie domostw w Starej Dongoli po upadku Makurii w świetle analizy wielopierwiastkowej powierzchni użytkowych” (Kierownik: dr Maciej Wyżgoł).

W 2022 roku rozpoczął się też projekt finansowany z grantu NCN SONATA BIS 11 (2021/42/E/HS3/00381) „Kyriakós oíkos? Diachroniczna konceptualizacja przestrzeni i funkcji średniowiecznych kościołów nubijskich” (Kierownik: dr hab. Artur Obłuski).

W 2022 roku projekt „Emergency Measures to Preserve the Church of Archangel Raphael, Old Dongola, Sudan” („Środki nadzwyczajne w celu ochrony kościoła Archanioła Rafała, Stara Dongola, Sudan”) otrzymał z ALIPH Foundation grant „Emergency Relief” w wysokości 15,002 USD.

W 2022 roku projekt „Testimonies of cooperative care: Socioeconomic system of the maintenance of the oldest mosque in Sudan” otrzymał finansowanie ze strony Centrum Badań nad Cywilizacjami Starożytnymi (Uniwersytet Warszawski) w programie „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza”; Mały Grant.

W 2023 roku rozpoczał się projekt finansowany z grantu NCN OPUS 23 (2022/45/B/HS3/01708) „Życie w Makuryckiej Metropoli: Bioarcheologiczne badania średniowiecznej Starej Dongoli, Sudan” (Kierownik: dr Robert Stark).

W 2023 roku projekt „Baraka: Rewitalizacja najstarszego zachowanego meczetu w Starej Dongoli” otrzymał finansowanie przez ALIPH Foundation.

Opis stanowiska i badań:

Stanowisko położone jest na wschodnim brzegu Nilu, w połowie drogi pomiędzy III a IV kataraktą. Okres funkcjonowania Dongoli obejmuje ponad 1200 lat, od powstania cytadeli w końcu V wieku, do opuszczenia miasta w XVIII wieku. Była stolicą królestwa Makurii, założoną prawdopodobnie przez jednego z jej pierwszych królów, który zbudował tu warowne miasto z masywnymi fortyfikacjami. Na cytadeli wzniesiono pałace i budynki użyteczności publicznej. W połowie VI wieku, wraz z przyjęciem chrześcijaństwa, rozpoczęła się dalsza rozbudowa miasta, która objęła także tereny poza cytadelą. Szczytowy okres rozwoju przypada na IX–XI wiek, jednak intensywna aktywność urbanistyczna trwała do XIV wieku.

Stanowisko rozpościera się na blisko 200 hektarach. Południową część zajmuje cytadela i otaczająca ją zabudowa miejska, a w części wschodniej zlokalizowane są cmentarzyska z różnych okresów funkcjonowania miasta, z kompleksem muzułmańskich grobowców zwieńczonych kopułami. Na północy natomiast rozciąga się zabudowa podmiejska z rezydencjami o powierzchniach rzędu 100–120 m2. Część domów była piętrowa – np. „Dom A” wyposażony został w łazienkę z podgrzewaną wodą i malowidłami na ścianach, posiadał też toaletę na piętrze. Nieopodal tej części stanowiska odkryto także zespół pieców ceramicznych oraz piece do wytopu żelaza. Na terenie Dongoli odkryto kilkanaście kościołów zaś na jej obrzeżach znajdowały się dwa klasztory, w tym okazały Klasztor Świętej Trójcy (Wielki Klasztor Antoniego), oddalony o około 1,5 km od cytadeli. W dobrym stanie przetrwały w nim unikatowe malowidła datowane na XI–XIII wiek. Na ścianach zachowało się ponad sto kompozycji malarskich, przedstawiających m.in. Chrystusa, Marię, apostołów, sceny ze Starego i Nowego Testamentu, a także dostojników. Ściany krypty arcybiskupa Georgiosa, zbudowanej na początku XII wieku, pokryte były tekstami greckimi, koptyjskimi i staronubijskimi.

U podnóża cytadeli znajduje się Kościół na Planie Krzyża, jedna z największych budowli sakralnych w Makurii, oraz Kościół o Granitowych Kolumnach, który uważany jest za prototyp katedry w Faras. Na wschód od cytadeli zlokalizowana jest zachowana do pełnej wysokości monumentalna budowla reprezentacyjna, interpretowana jako sala tronowa władców Makurii lub kościół, zbudowana w IX wieku. W 1317 roku przekształcono ją w meczet – datę tę uznaje się za początek okresu islamskiego w Nubii. W 1364 roku dwór opuścił Dongolę. Stała się wówczas ośrodkiem władzy niewielkiego królestwa, które jednak w dalszym ciągu prowadziło ożywione kontakty handlowe zarówno z Dalekim Wschodem, jak i z Europą.

Inne materiały na temat misji:

Wydarzenia i informacje prasowe:

2024-02 Nominacja do nagrody MocArty 2023 dla odkrycia ekspedycji CAŚ UW

2023-12 Nowe malowidła ze Starej Dongoli w Top 10 archeologicznych odkryć 2023 r.
2023-04 Nowe odkrycia w Starej Dongoli. Opieka nad Tungul czyli o unikatowych malowidłach w Starej Dongoli
2023-02 Hieroglify odkryte w Starej Dongoli w Sudanie
2023-02 ERC grant awarded to project researching the Nubian metropolis of Tungul
2023-02 Fundacja ALIPH sfinansuje nowy projekt CAŚ UW – rewitalizację najstarszego zachowanego meczetu w Sudanie
2023-01 Drugi grant ERC dla Artura Obłuskiego i CAŚ UW
2023-01 Ukończono zadaszenie kościoła Archanioła Rafała w Starej Dongoli

2022-12 Kolejny tom o badaniach w Dongoli wydany przez Peetersa
2022-12 Mały Grant CRAC dla projektów CAŚ
2022-12 Granty Opus 23 i Preludium 21 dla projektów CAŚ UW w Sudanie i Egipcie
2022-11 Grant od ALIPH Foundation na zadaszenie kościoła Archanioła Rafała w Dongoli
2022-08 15. Międzynarodowa Konferencja Nubiologiczna na Uniwersytecie Warszawskim
2022-08 „Od Faras do Soba” – album o polskich badaniach w Sudanie
2022-07 Nagroda publiczności w konkursie ERC dla projektu Artura Obłuskiego
2022-07 Warsztaty na temat rezultatów projektu UMMA
2022-05 Seminarium „Archeoorientalistyki”: Nubian Authorities in Painted Church Decoration
2022-04 Seminarium „Archeoorientalistyki”: Badania bioarcheologiczne w Starej Dongoli
2022-01 Dongola i Deir el-Bahari: publikacje z wydawnictwa Peeters w Open Access

2021-10 Seminarium „Archeoorientalistyki”: Domostwa w Starej Dongoli w okresie Fundż
2021-09 Nowa publikacja CAŚ UW – Old Dongola: Continuity and Change
2021-05 Katedra Dongoli: nowe odkrycia ekspedycji CAŚ UW

2020-11 Trzy nowe granty NCN na badania Centrum
2020-09 Portal „Wirtualna Nubia” – cyfrowe rekonstrukcje średniowiecznych klasztorów
2020-02 Grant ArcheoCDN: szkolenia dla przewodników turystycznych w Sudanie
2020-01 Dongola: 1000 osób podczas Dnia Otwartego

2019-08 Książka „Dongola 2015–2016” dostępna online
2019-07 Warsztaty: ERC Starting Grant UMMA

2018-06 Seminarium PCMA: Klasztor Wielkiego Antoniego w Dongoli
2018-12 Drugi grant DIALOG dla Centrum
2018-10 Grant ERC „Umma” – zespół badawczy rozpoczyna prace w Dongoli
2018-05 Seminarium PCMA: Dongola w XVI–XVII wieku
2018-03 Dyplom uznania dla prof. Włodzimierza Godlewskiego

2017-12 Trzeci „Dzień Makurii”
2017-10 Seminarium PCMA: Bizancjum nad Nilem
2017-09 Konferencja w Kairze: Monastycyzm w Dolinie Nilu
2017-09 Grant ERC dla naszego pracownika
2017-06 Spotkanie i promocja książki: „Twarze Nubii — Stefanowi”

2016-06 Wręczenie księgi pamiątkowej prof. Włodzimierzowi Godlewskiemu
2013-07 Głosy z Doliny Nilu na 27 Kongresie Papirologicznym
2008-12 Polska Pomoc w El-Ghaddar (Sudan)

Rezultaty badań:

Sezon po sezonie – „Newsletter PCMA”:

Konferencja „Polacy nad Nilem”

Biuletyn „Archeowieści PCMA”, 17, (2010): Bezprecedensowy układ handlowo-polityczny Makurii
Biuletyn „Archeowieści PCMA”, 8, (2009): Dongola, Sudan 2009

Publikacje popularnonaukowe w Open Access:

Cyfrowe rekonstrukcje:

Bibliografia projektu:

  • Wideo:

Galeria:

Tagi
Languages
Typy badań
Chronologia bezwzględna
Kierownicy badań
Stanowiska na liście UNESCO
Kraje badań
Badania CAŚ UW w latach
Status projektów